FA'AUSI TALO
A. TAPENAPENAGA MO LE GASESEGA O LE FA’AUSI
1. Talo po ‘o fuāuli
2. Lapa ma Ogafa’i
3. Fafie
4. Ogaumu/Lagolago/Ma’a
5. Suka enaena
6. Tanoa fai mea’ai/Apa tele
7. Popo
8. Laufa’i laulelei
9. Ausa’alo
10. Tau o le umu
11. Launiu ma ato ma ma’ilo lapalapa
12. Niu mamata
13. Iofi
14. ‘Asi
15. Valusaga/Tu’itu’i
16. Sasa’e
17. Tauaga
O le fa’ausi o le tasi lenei o taumafa fa’asamoa moni e momo’o pea i ai le atunu’u, ‘ae maise lava o tamā ma tinā matutua. E ui lava ina lilofia le fa’ausi i le felanulanua’i o taumafa ua fetaomi mai isi atunu’u, ae o lo ‘o i ai pea si vaega itiiti o lo ‘o latou finau malosi e taofiofi mai le faiga ma le gasesega o le fa’ausi.
E tolu fa’ausi fa’asamoa. O le fa’ausi talo, o le fa’ausi esi, ma le fa’ausi manioka/tapioka. E ui lava ina tolu itu’āiga fa’ausi, ae e tutusa lelei lava le fa’atinoga ma le gasesega. O le mea lea, o le a tatou taumafai nei, e fa’atino sa tatou fa’ausi talo.
O talo laiti e fa’aaogā e fai ai le fa’ausi, po ‘o uli lauvai ua lapopo’a. Ao talo lapopo’a e fa’asaosao mo le fofoga taumafa o le ‘āiga, po ‘o le ‘ave e fa’atau i le maketi, pe fa’aagaaga mo meafono a le matai o le ‘āiga.
1. VAVALU TALO
E tatau lava ona vavalu muamua talo a’o le’i pusa le umu. E le vavalua mamā talo o le fa’ausi, e mase’ese’e ai pe a olo i le lapa. Ia va’ai se la’au malō e fai ai se valuvalusaga, ma tu’itu’i ia mau i le palapala. Fa’aaogā loa le ‘asi e fai i le ipu popo po ‘o le ‘asi e fai i le atigi ‘apa malō, e vavalu ai talo. Ia vavalu ia mamā ese uma po’u o le talo, ia i se ato ua afei lelei i laufa’i mamā. A i ai ni talo lapopo’a tele, ona isiisi lea i le agaese ina ia faigofie ona olo.
2. OLO TALO I LE LAPA
Va’ai ane ni laufa’i e fola ai le itu paolo o le umu e olo ai talo. Ia lalago lelei pāpāfa’i ma tutu’i ai le lapa ia mau lelei, ina ia vave ai le ologa o talo. Ua uma fo’i ona fa’amamā lelei le tanoa fai mea’ai, po ‘o se apa tele e au i ai talo lea ua olo mai. Afai o le a toto’o pe mafiafia i le va’ai le talo lea ua uma ona olo mai, ona ave ane lea o le suāniu o le niu mumu’a e sui ai, ina ia malūlū mafu o le fa’ausi.
3. PUSA LE UMU
Ia va’ai lelei fafie o le umu ia mamago ma ia lava. Fa’aaogā na’o ma’a feooloolo ae tu’u ma’a lapopo’a ne’i maumau fa’apāpā le mu. E fuafua lava fo’i le telē o le umu i le tele o tala o le fa’ausi.
4. LAUFA’I LAULELEI
Afai e te’a loa le mumuvale o la’au o le umu, ona lalagi loa lea o laufa’i e fai ai fa’apāpā. Ia atuani lelei laufa’i ne’i masaesae, ma fa’amaa’ua i luga o le umu ae aua ne’i mu i le afi.
5. FA’APĀPĀ
A mae’a loa ona lalagi laufa’i, ona sauni lea e fai fa’apāpā. Aveane si na pe’epe’e, e fa’ape’epe’e ai o laufa’i ina ia matala lelei le fa’apāpā pe a vela. Ia fuafua lelei lava le tetele o fa’apāpā, ne’i maumau le mu. Ae a lapo’a tele fo’i, ua usoa ae le vela lelei.
6. LAPALAPA
Afai loa ua mae’a fe’au o le umu, ona sauna loa lea e tao. Ua i ai fo’i tau ma iofi mo le umu. Aua ne’i galo ni lapalapa ia saunia ia lava, e fola i luga o ma’a, e tao ai fa’apāpā ne’i maumau le mu i le ‘a’asa o ma’a. Afai lava e ‘a’asa tele le umu, ia tu’u i ai ma ni isi lapalapa i luga o fa’apāpā ona i’o lea i ai o ma’a, ua lelei tele fo’i lena faiga. Taufi loa ma fa’apulou le suāvai.
Ia taotaololoa o le umu, aua le vave fu’ea. O le taimi manaia e fa’apulou ai le umu o le fa’ausi, o le tolu i le fa itūlā pe sili atu fo’i, ina ia vela lelei fa’apāpā, ae aua ne’i usuoa.
7. MAFU
A fu’e loa le umu ona fa’amaalili lea o fa’apāpā ma sauni loa e tipitipi mafu o le fa’ausi. Aveane ni pulu popo mamā e fa’afaō ae tipitipi ai i luga mafu o le fa’ausi. Afei lelei se ato i ni lau mamā mai le umu, e fa’aputu i ai mafu. O fa’apāpā ia na tao i le umu e tipitipi i se agaese ona maua ai lea o mafu. Aua le fa’alapopo’a mafu, ae fuafua lelei ia ofi i le fofoga o le tagata.
8. POPO/PE’EPE’E
Ia ao mai ni popo e tele. A maua le tolusefulu po ‘o le limasefulu fo’i ua lava mo le niu. Afai e maua ni ausa’alo se lua po ‘o le tolu, e lelei lena e vave ai ona valu popo o le fa’ausi. Ia agi ia lava le tauaga leaga e tele popo. E lelei fo’i pe afai e valu popo e isi, ae tatau lava isi, e vave ai ona maua se pe’epe’e e gaosi ai le niu o le fa’ausi.
9. AFI E SUSUNU AI MA’A
O si afi laititi lenei e susunu ai ma’a lapopo’a o le umu e susunu ai le suka o le niu o le fa’ausi. E leai se mea’ai e tao ai. Ae aua lava ne’i fa’aletonu le afi lea i taimi uma, se’ia o’o lava ina mae’a lelei le usi po ‘o le niu.
10. NIU
Afai loa ua ‘a’asa ma’a, ona i’o mai loa lea i le iofi, feula ese le lefulefu ma le pefu, tu’u i luga ae o le tanoa fai mea’ai, o i ai le pe’epe’e, ona sa’asa’a lea o le suka i luga o le ma’a ‘a’asa, se’ia liu suāvai, ma fa’asisina i totonu o le tanoa pe’epe’e, asuasu le pe’epe’e i luga o le ma’a ma le suka, e fa’amamā mai ai le suka i lalo o le tanoa. Ona sui mai fo’i lea o le isi ma’a ae toe fa’afo’i le ma’a lea i luga o le afi. Ma fai ai lava fa’apenā se’ia o’o ina usi fa’atasi le suka ma le pe’epe’e. Va’ava’ai lelei ne’i mu le suka. Ona tu’u fa’atasi loa lea o mafu ma le niu i totonu o le ma’ilo, ona maua ai loa lea o le fa’ausi.
11. MA’ILO
Ia lalaga ma’ilo i le launiu e tu’u i ai le fa’ausi ma ‘ave loa i le maota e fa’aaogā. Ia afei le ma’ilo i le laufa’i, ona tu’u lea i totonu le fa’ausi. Ao le tuāniu e tui a’e ai mafu e tausami ma fa’aaogā.
12. FA’AUMUUMU
E iloagofie i le fale o matai, ua aumai le fa’ausi a taulele’a, pe a sau le fa’aumuumu mai le tunoa e aga’i mai i le fale o matai. Ona fa’alaolao lea o galuega o le maota, ae sauna tagata uma mo le fa’ausi.
O lea o le a to le inati o le ‘aumaga, pe a mae’a le fa’ausi, o le fetalai Tu’ua o le nu’u mo le fa’amanuiaga o le ‘aumaga. “Ua mālō le Tautua”.
1. Talo po ‘o fuāuli
2. Lapa ma Ogafa’i
3. Fafie
4. Ogaumu/Lagolago/Ma’a
5. Suka enaena
6. Tanoa fai mea’ai/Apa tele
7. Popo
8. Laufa’i laulelei
9. Ausa’alo
10. Tau o le umu
11. Launiu ma ato ma ma’ilo lapalapa
12. Niu mamata
13. Iofi
14. ‘Asi
15. Valusaga/Tu’itu’i
16. Sasa’e
17. Tauaga
O le fa’ausi o le tasi lenei o taumafa fa’asamoa moni e momo’o pea i ai le atunu’u, ‘ae maise lava o tamā ma tinā matutua. E ui lava ina lilofia le fa’ausi i le felanulanua’i o taumafa ua fetaomi mai isi atunu’u, ae o lo ‘o i ai pea si vaega itiiti o lo ‘o latou finau malosi e taofiofi mai le faiga ma le gasesega o le fa’ausi.
E tolu fa’ausi fa’asamoa. O le fa’ausi talo, o le fa’ausi esi, ma le fa’ausi manioka/tapioka. E ui lava ina tolu itu’āiga fa’ausi, ae e tutusa lelei lava le fa’atinoga ma le gasesega. O le mea lea, o le a tatou taumafai nei, e fa’atino sa tatou fa’ausi talo.
O talo laiti e fa’aaogā e fai ai le fa’ausi, po ‘o uli lauvai ua lapopo’a. Ao talo lapopo’a e fa’asaosao mo le fofoga taumafa o le ‘āiga, po ‘o le ‘ave e fa’atau i le maketi, pe fa’aagaaga mo meafono a le matai o le ‘āiga.
1. VAVALU TALO
E tatau lava ona vavalu muamua talo a’o le’i pusa le umu. E le vavalua mamā talo o le fa’ausi, e mase’ese’e ai pe a olo i le lapa. Ia va’ai se la’au malō e fai ai se valuvalusaga, ma tu’itu’i ia mau i le palapala. Fa’aaogā loa le ‘asi e fai i le ipu popo po ‘o le ‘asi e fai i le atigi ‘apa malō, e vavalu ai talo. Ia vavalu ia mamā ese uma po’u o le talo, ia i se ato ua afei lelei i laufa’i mamā. A i ai ni talo lapopo’a tele, ona isiisi lea i le agaese ina ia faigofie ona olo.
2. OLO TALO I LE LAPA
Va’ai ane ni laufa’i e fola ai le itu paolo o le umu e olo ai talo. Ia lalago lelei pāpāfa’i ma tutu’i ai le lapa ia mau lelei, ina ia vave ai le ologa o talo. Ua uma fo’i ona fa’amamā lelei le tanoa fai mea’ai, po ‘o se apa tele e au i ai talo lea ua olo mai. Afai o le a toto’o pe mafiafia i le va’ai le talo lea ua uma ona olo mai, ona ave ane lea o le suāniu o le niu mumu’a e sui ai, ina ia malūlū mafu o le fa’ausi.
3. PUSA LE UMU
Ia va’ai lelei fafie o le umu ia mamago ma ia lava. Fa’aaogā na’o ma’a feooloolo ae tu’u ma’a lapopo’a ne’i maumau fa’apāpā le mu. E fuafua lava fo’i le telē o le umu i le tele o tala o le fa’ausi.
4. LAUFA’I LAULELEI
Afai e te’a loa le mumuvale o la’au o le umu, ona lalagi loa lea o laufa’i e fai ai fa’apāpā. Ia atuani lelei laufa’i ne’i masaesae, ma fa’amaa’ua i luga o le umu ae aua ne’i mu i le afi.
5. FA’APĀPĀ
A mae’a loa ona lalagi laufa’i, ona sauni lea e fai fa’apāpā. Aveane si na pe’epe’e, e fa’ape’epe’e ai o laufa’i ina ia matala lelei le fa’apāpā pe a vela. Ia fuafua lelei lava le tetele o fa’apāpā, ne’i maumau le mu. Ae a lapo’a tele fo’i, ua usoa ae le vela lelei.
6. LAPALAPA
Afai loa ua mae’a fe’au o le umu, ona sauna loa lea e tao. Ua i ai fo’i tau ma iofi mo le umu. Aua ne’i galo ni lapalapa ia saunia ia lava, e fola i luga o ma’a, e tao ai fa’apāpā ne’i maumau le mu i le ‘a’asa o ma’a. Afai lava e ‘a’asa tele le umu, ia tu’u i ai ma ni isi lapalapa i luga o fa’apāpā ona i’o lea i ai o ma’a, ua lelei tele fo’i lena faiga. Taufi loa ma fa’apulou le suāvai.
Ia taotaololoa o le umu, aua le vave fu’ea. O le taimi manaia e fa’apulou ai le umu o le fa’ausi, o le tolu i le fa itūlā pe sili atu fo’i, ina ia vela lelei fa’apāpā, ae aua ne’i usuoa.
7. MAFU
A fu’e loa le umu ona fa’amaalili lea o fa’apāpā ma sauni loa e tipitipi mafu o le fa’ausi. Aveane ni pulu popo mamā e fa’afaō ae tipitipi ai i luga mafu o le fa’ausi. Afei lelei se ato i ni lau mamā mai le umu, e fa’aputu i ai mafu. O fa’apāpā ia na tao i le umu e tipitipi i se agaese ona maua ai lea o mafu. Aua le fa’alapopo’a mafu, ae fuafua lelei ia ofi i le fofoga o le tagata.
8. POPO/PE’EPE’E
Ia ao mai ni popo e tele. A maua le tolusefulu po ‘o le limasefulu fo’i ua lava mo le niu. Afai e maua ni ausa’alo se lua po ‘o le tolu, e lelei lena e vave ai ona valu popo o le fa’ausi. Ia agi ia lava le tauaga leaga e tele popo. E lelei fo’i pe afai e valu popo e isi, ae tatau lava isi, e vave ai ona maua se pe’epe’e e gaosi ai le niu o le fa’ausi.
9. AFI E SUSUNU AI MA’A
O si afi laititi lenei e susunu ai ma’a lapopo’a o le umu e susunu ai le suka o le niu o le fa’ausi. E leai se mea’ai e tao ai. Ae aua lava ne’i fa’aletonu le afi lea i taimi uma, se’ia o’o lava ina mae’a lelei le usi po ‘o le niu.
10. NIU
Afai loa ua ‘a’asa ma’a, ona i’o mai loa lea i le iofi, feula ese le lefulefu ma le pefu, tu’u i luga ae o le tanoa fai mea’ai, o i ai le pe’epe’e, ona sa’asa’a lea o le suka i luga o le ma’a ‘a’asa, se’ia liu suāvai, ma fa’asisina i totonu o le tanoa pe’epe’e, asuasu le pe’epe’e i luga o le ma’a ma le suka, e fa’amamā mai ai le suka i lalo o le tanoa. Ona sui mai fo’i lea o le isi ma’a ae toe fa’afo’i le ma’a lea i luga o le afi. Ma fai ai lava fa’apenā se’ia o’o ina usi fa’atasi le suka ma le pe’epe’e. Va’ava’ai lelei ne’i mu le suka. Ona tu’u fa’atasi loa lea o mafu ma le niu i totonu o le ma’ilo, ona maua ai loa lea o le fa’ausi.
11. MA’ILO
Ia lalaga ma’ilo i le launiu e tu’u i ai le fa’ausi ma ‘ave loa i le maota e fa’aaogā. Ia afei le ma’ilo i le laufa’i, ona tu’u lea i totonu le fa’ausi. Ao le tuāniu e tui a’e ai mafu e tausami ma fa’aaogā.
12. FA’AUMUUMU
E iloagofie i le fale o matai, ua aumai le fa’ausi a taulele’a, pe a sau le fa’aumuumu mai le tunoa e aga’i mai i le fale o matai. Ona fa’alaolao lea o galuega o le maota, ae sauna tagata uma mo le fa’ausi.
O lea o le a to le inati o le ‘aumaga, pe a mae’a le fa’ausi, o le fetalai Tu’ua o le nu’u mo le fa’amanuiaga o le ‘aumaga. “Ua mālō le Tautua”.